Predmeti kamene plastike Lapidarijuma u Kotoru čine jedinstvenu grupu spomenika naše prošlosti, koja je među najbogatijima i najznačajnijima u Crnoj Gori i na jugoistočnoj obali Jadrana. Lapidarijum se (privremeno) nalazi u romano-gotičkoj Crkvi Svetog Mihaila na Pjaci od kina u Starom gradu.

U stalnoj postavci nalaze se eksponati iz antičkog i kasnoantičkog perioda, ranog hrišćanstva, preromanike, romanike, gotike, renesanse i baroka. Među njima svakako treba izdvojiti raritete poput ilirsko-rimskog kupastog cipusa iz 2 – 3. vijeka nove ere, reljef Jagnjeta (Agneca) Božjeg iz ranohrišćanske epohe, djelimično rekonstruisani kameni crkveni namještaj iz perioda preromanike. U Lapidarijumu je izloženo i više grbova kotorskih providura i starih kotorskih i peraških porodica: Pezzi, Beskuća, Drago, Paskvali, Manjo, Bolini, Bembo, Buća, Bizanti, Vrakjen, Contareno i Visković. U postavci pažnju privlači i veći broj izuzetno dekorisanih kapitela čije porijeklo nalazimo u rasponu od antike do baroka.

 Značajna i bogata zbirka kamenih predmeta kotorskog Lapidarijuma počela je da se prikuplja još od 1906. godine. Nakon opsežnih sanacionih radova koji su izvođeni u periodu od 1896. do 1907. godine na Katedrali Svetog Tripuna, u oltarskom prostoru su otkriveni fragmenti crkvenog namještaja iz starijih faza ovog i drugih značajnih gradskih objekata. Upravo ovi nalazi su, sa ostalim arheološkim i arhitektonskim ulomcima, bili povod za formiranje Bokeljskog starinarskog društva 1906. godine koje je postojalo do 1914. Društvo je imalo svoj statut, a istaknuti cilj je, između ostalog, bio „sakupljanje, obrada i izlaganje starih kamenih spomenika”. Tada je osnovan mali gradski muzej – lapidarijum u kom su izložene lapide pronađene prilikom pomenute sanacije Katedrale. Muzej je smješten u bivšoj crkvi Gospe od Rozarija u Starom gradu gdje je ostao do kraja Drugog svjetskog rata.

CRKVA SV. MIHAILA

Crkva Svetog Mihaila je romano-gotička jednobrodna crkva podignuta krajem 13. ili početkom 14. vijeka. Podignuta je na temeljima ranoromanične crkve pomenute u povelji osveštenja Katedrale Svetog Tripuna iz 1166. godine, a ona na temeljima ranohrišćanske bazilike iz 6. vijeka.

Crkva Svetog Mihaila je jednobrodna zasvedena građevina sa ulaznim portalom na zapadnoj i polukružnom apsidom na istočnoj strani. Sredinom 15. vijeka podignut je zvonik na preslicu sa dva zvona, a iz arhivskih dokumenata saznajemo da je jedna od glavnih ulica srednjovjekovnog Kotora prolazila pored južne strane crkve.

Prilikom istraživačkih radova otkriven je veći broj fragmenata crkvenog kamenog namještaja koji su većinom pripadali preromaničkoj crkvi. Riječ je o ulomcima parapetnih ploča, stubića i djelova oltarske pregrade, kao i fragmentima arhitektonske dekoracije preromaničkih stilskih karakteristika. Danas se nalaze u stalnoj postavci Lapidarijuma.

 Od apside preromaničke crkve, koja je bila cca 70 cm veća od današnje, sačuvani su ostaci freskoslikarstva sa predstavama donjih ekstremiteta svetiteljskih figura. U samom centru nalazi se freska Deizis sa Hristom Pantokratorom u centru. Iznad njega je prikazano Vaznesenje (Hristovo uskrsnuće). Desno je naslikan zaštitnik Kotora Sveti Tripun sa maketom grada u ruci. Na južnom zidu crkve nalazi se oštećena freska sa predstavom Svetog Đorđa. Freske su oslikane sredinom 15. vijeka i pripisuju se Kotoraninu Lovru Marinovom Dobričeviću, jednom od najznačajnijih gotičkih slikara ovog dijela Jadrana.

Francuske vlasti su početkom 19. vijeka Crkvu Svetog Mihaila pretvorile u skladište za potrebe vojske. Izgrađena je međuspratna tavanica, zazidani prvobitni i probijeni novi prozorski otvori. Tada je izmješten i oltar crkve.

Crkva je u potpunosti sanirana i vraćena u prvobitno stanje u periodu od 1980. do 1989. godine. Radove su obavile ekipe Opštinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture Kotor.

Tokom 2004. godine u Crkvu Svetog Mihaila je smješten i za javnost otvoren kotorski Lapidarijum. To je bilo privremeno prostorno rješenje, do pronalaska adekvatnog prostora. Kako još nije nađen, lapidarijumska postavka i danas je izložena u Crkvi Svetog Mihaila.